Οι τρεις θεραπευτικές συνθήκες της προσωποκεντρικής θεραπείας

Στα μέσα του 20^ου αιώνα, όταν οι ψυχανάλυση και ο συμπεριφορισμός αποτελούσαν ακόμη την επικρατούσα «δύναμη» στο χώρο της ψυχοθεραπείας, ο ψυχολόγος Carl Rogers παρουσίασε μια μη κατευθυντική πρόταση προσφέροντας στο ευρύτερο πεδίο μια εναλλακτική άποψη στις παραπάνω προσεγγίσεις.

Η θεωρία του Rogers, μαζί με μερικές ακόμη ανάλογα προσανατολισμένες θεωρίες, συγκρότησαν το ανθρωπιστικό κίνημα το οποίο χαρακτηρίσθηκε ως η "Τρίτη δύναμη" στον χώρο της ψυχοθεραπείας (Ποταμιάνος, 1999).

Ήταν η εποχή όπου η "τέχνη" της ψυχοθεραπείας είχε αρχίσει να αμφισβητείται (χαρακτηριστική είναι η έρευνα του Eysenck το 1952) , τουλάχιστον αναφορικά με τις παραδοσιακές μεθόδους. Ο Rogers, θέλοντας να δείξει τον προβληματισμό και την δυσαρέσκεια του απέναντι στις αυταρχικές ψυχαναλυτικές τεχνικές, άρχισε σιγά-σιγά από το πανεπιστήμιο του Σικάγου όπου και βρισκόταν, να διατυπώνει την μη κατευθυντική του πρόταση, την οποία και μετονόμασε μερικά χρόνια αργότερα σε "πελατοκεντρική θεραπεία".

Ο παραπάνω τίτλος, κατεδείκνυε την φιλοσοφία του, όπου ο ασθενής ή ο πελάτης και όχι ο θεραπευτής είναι αυτός που καθορίζει την κατεύθυνση της ψυχοθεραπείας. Χρησιμοποιώντας τις πλούσιες ερευνητικές δυνατότητες που του παρείχε το πανεπιστήμιο και διαμορφώνοντας σταδιακά το θεραπευτικό του μοντέλο, κατέληξε ότι το είδος της θεραπείας, οι τεχνικές και η διάγνωση δεν είναι αυτές που καθορίζουν την έκβαση της θεραπείας τόσο όσο η ποιότητα της σχέσης που διαμορφώνεται μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου.

Αυτή η ποιότητα, είναι ικανή και αναγκαία συνθήκη ώστε ο πελάτης να αυξήσει την αυτοεκτίμηση του και να αποκτήσει μεγαλύτερη συμφωνία ανάμεσα στις εμπειρίες και τη συνείδηση του (Bozarth, 2001), άρα και να οδηγηθεί σταδιακά στην αυτογνωσία, την βελτίωση και την αυτοπραγμάτωση.

Ποια είναι όμως κατά τον Rogers τα στοιχεία εκείνα που οικοδομούν μια ποιοτική θεραπευτική σχέση, επικοινωνίας, κατανόησης και εμπιστοσύνης, τα οποία θα γίνουν αντιληπτά από τον πελάτη και θα του παρέχουν "ψυχική ασφάλεια;

Τρεις διαφορετικές στάσεις συμπεριφοράς προβάλλει ο Rogers τις οποίες ο θεραπευτής οφείλει να τηρήσει και να καταστήσει φαινομενολογικά κατανοητές στους πελάτες του: Η πρώτη αφορά την αυθεντικότητα (congruence), η δεύτερη την αποδοχή του πελάτη δίχως όρους (unconditional positive regard) και η τρίτη την ενσυναίσθηση (empathy).

ΑΥΘΕΝΤΙΚΟΤΗΤΑ (Congruence)

Η θεραπευτική συνθήκη της αυθεντικότητας προστέθηκε από τον Rogers το 1957 στις άλλες δύο συνθήκες, την άνευ όρων αποδοχή του πελάτη και την ενσυναισθηματική κατανόηση (R. VanBalen, 1990). Ο Rogers την περίοδο εκείνη διαπίστωσε πως η πελατοκεντρική θεραπεία μπορούσε να υποβιβαστεί σε μια τεχνική, μια ξύλινη γλώσσα όταν κάποιος δεν είναι ο εαυτός του στη σχέση του με τον πελάτη (G. Lietaer, 1993).

Μέχρι τότε, πρωταρχική αν όχι μοναδική σημασία είχαν η ενσυναισθηματική κατανόηση και η αποδοχή στο πλαίσιο αναφοράς του πελάτη και σε οτιδήποτε γίνονταν συνειδητό από αυτόν κατά την πορεία της θεραπείας. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα: «η σχέση συντίθεται από τον πελάτη, με τον σύμβουλο να είναι απρόσωπος για τον σκοπό της θεραπείας με το να είναι ο άλλος εαυτός του πελάτη

Έτσι λοιπόν, ο Rogers υιοθετεί την συνθήκη της αυθεντικότητας, ως απαραίτητη προϋπόθεση για να αισθανθεί ο πελάτης ασφαλής και να πάρει το ρίσκο να διεισδύσει σε πιο βαθιά επίπεδα επικοινωνίας με τον εαυτό του. Η ενσυναίσθηση και η άνευ όρων αποδοχή, αποδεικνύονται πλέον χρήσιμες, μόνο εάν πραγματώνονται κατά ένα αυθεντικό τρόπο.

Οι "στάσεις" που οριοθετούν την αυθεντικότητα, είναι δύο:

Α) Η πρώτη αφορά την αυθεντικότητα της συμπεριφοράς του θεραπευτή, με την έννοια ότι ο θεραπευτής οφείλει να είναι ο εαυτός του, να συμπεριφέρεται φυσιολογικά και αβίαστα, δίχως να κάνει χρήση κάποιου επαγγελματικού ή άλλου προσωπείου (Ποταμιάνος, 1999). Οφείλει να είναι απλός, προσιτός και όχι εγκλωβισμένος στο ρόλο του ειδικού ή του επιστήμονα

Β) Η δεύτερη στάση αφορά την αρμονία του θεραπευτή με τον εσωτερικό του κόσμο, με την αυτοαντίληψη του, την ικανότητα αυτογνωσίας που θα του επιτρέψει να μην αναμείξει τα δικά του άλυτα προβλήματα μέσα στην θεραπευτική διαδικασία. Μέσα από διαδικασίες προσωπικής θεραπείας και ανάπτυξης, ο θεραπευτής, δύναται να "μάθει" να κατανοεί καλύτερα τα αισθήματα του απέναντι στους πελάτες και να συναισθάνεται την ψυχική τους κατάσταση διαχωρίζοντας την από την δική του.

ΑΝΕΥ ΟΡΩΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΠΕΛΑΤΗ (Unconditional positive regard)

Η άνευ όρων αποδοχή του πελάτη, δεν είναι μια τεχνική, αλλά μια στάση την οποία πρώτα από όλα ο θεραπευτής πρέπει να έχει ενσωματώσει στην προσωπική του κοσμοθεωρία, πέρα από τα όρια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας.

Εάν η συνθήκη αυτή δεν είναι αποτέλεσμα βιωματικής επεξεργασίας και κατάκτησης του θεραπευτή, τότε, όταν ο θεραπευτής προσπαθήσει να την εισαγάγει στην θεραπεία, έντεχνα, προσποιητά και μεθοδευμένα, θα υπονομεύσει την διαδικασία και το πιθανότερο είναι ότι θα γίνει αντιληπτή από τον πελάτη, από τα λεκτικά ή τα μη λεκτικά μηνύματα του θεραπευτή.

Αποδοχή δίχως όρους σημαίνει απεριόριστη δεκτικότητα και ευνοϊκή προδιάθεση προς τον πελάτη. Ακόμη και όταν οι πράξεις του πελάτη δεν είναι κατά τα κριτήρια του θεραπευτή οι αρμόζουσες, οι "σωστές", ο θεραπευτής δεν πρέπει να του ασκεί κριτική, αφού άλλωστε, ας μη ξεχνάμε, ότι ο πελάτης βρίσκεται στην θεραπευτική διαδικασία για να αλλάξει, να πετύχει την βελτίωση και την αυτοπραγμάτωση του.

Ο θεραπευτής οφείλει να παρέχει στον πελάτη του ένα κλίμα μέσα στο οποίο αυτός θα μπορέσει με ασφάλεια να κινηθεί, με ελευθερία να εκφραστεί και να μην μπει στην «ανάγκη» να υιοθετήσει για ακόμη μία φορά προστατευτικούς αμυντικούς μηχανισμούς. Ακόμη και αν μια πράξη του πελάτη δεν είναι θεμιτή, πρέπει αυτός να αισθάνεται την ελευθερία να την εκφράσει, χωρίς να φοβάται ότι θα κριθεί, ότι θα αποδοκιμαστεί ή θα στερηθεί το ενδιαφέρον του θεραπευτή.

ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ (Empathy)

O Rogers ορίζει την ενσυναίσθηση ως "την ικανότητα του θεραπευτή να καταλαβαίνει το εσωτερικό πλαίσιο αναφοράς του πελάτη με ακρίβεια και με τα συναισθηματικά και νοητικά στοιχεία που εμπεριέχονται σαν να ήταν ο θεραπευτής το ίδιο το άτομο, αλλά χωρίς ταυτόχρονα να χάνει την ιδιότητα του". Μεγάλης σημασίας στην επίτευξη της ενσυναισθητικής ακρόασης, είναι η φράση "σαν να".

Ο θεραπευτής πρέπει να μπορεί να δει τον κόσμο με το ζευγάρι γυαλιών του πελάτη, οφείλει να πατάει με το ένα πόδι στον κόσμο του πελάτη και με το ένα στον δικό του κόσμο. Εάν πατήσει και με τα δυο πόδια στον κόσμο του πελάτη, τότε πέφτει στην πιθανή παγίδα να ταυτιστεί μαζί του και άρα να χάσει τον διευκολυντικό του ρόλο. Εάν πάλι μείνει και με τα δύο πόδια έξω από τον κόσμο του πελάτη, τότε ο τελευταίος παίρνει το μήνυμα ότι δεν τον ακούει, δεν τον προσέχει, δεν τον καταλαβαίνει.

Η ενσυναίσθηση φαντάζει απλή, ωστόσο δεν είναι μόνο μια απλή αντανάκλαση των λεγομένων του πελάτη σε κάθε στιγμή της θεραπείας. Είναι η διαρκώς ενεργή κατανόηση όχι μόνο του λεκτικού περιεχομένου αλλά και (κυρίως) των συναισθημάτων που συνοδεύουν τα λεγόμενα αλλά και που συγχρόνως αποκρύπτονται είτε γιατί προκαλούν άγχος και σύγχυση, είτε γιατί δεν έχουν έρθει ακόμη σε συνειδητό επίπεδο.

Η ενσυναίσθηση απαιτεί εγρήγορση έτσι ώστε να γίνονται αντιληπτά τα κρυμμένα νοήματα μέσα και πίσω από τις λέξεις. Στόχος, όπως άλλωστε συμβαίνει και με τις άλλες δύο θεραπευτικές συνθήκες, είναι, μέσω της ποιοτικής παρουσίας του θεραπευτή, να μπορέσει ο πελάτης να πετύχει την διερεύνηση και επεξεργασία της δικής του πραγματικότητας έτσι ώστε να πετύχει την αυτογνωσία και εντέλει την αυτοπραγμάτωση.

Η κριτική που ασκήθηκε στον Rogers για την θεραπευτική του πρόταση, εστιάζεται όχι στην απόρριψη των προτάσεων του, όσο στο ότι αν και είναι αναγκαίες οι θεραπευτικές συνθήκες, δεν είναι αρκετές. Αλλά και ο ίδιος ο Rogers δεν διεκδικούσε το αλάθητο.

Αντιθέτως, επεσήμαινε ότι η προσέγγιση του ήταν ανοιχτή προς επεξεργασία και περαιτέρω βελτίωση. Άλλωστε, δεν ήταν λίγες οι έρευνες που τόνιζαν ότι η ποιότητα της θεραπευτικής σχέσης είναι αυτή που λειτουργεί αποτελεσματικά κατά την ψυχοθεραπεία.

Αυτό διαφαίνεται μέσα από την πρακτική και γι αυτό και αποτέλεσε τον λόγο που η πρόταση του Rogers βρήκε τόση απήχηση, όχι μόνο στους κύκλους των επαγγελματιών υγείας αλλά και στην εκπαίδευση και στην εργασία. Ήταν η εναλλακτική λύση, για όσους δεν αρκούνταν στις ψυχαναλυτικές και στις συμπεριφορικές απόψεις. Ο ίδιος ο Rogers (Rogers. 1974). έλεγε ότι «εξέφρασε μια ιδέα της οποίας η ώρα είχε έρθει» 

Άρθρο του Νίκου Δοϊρανλή, Ψυχολόγου

Βιβλιογραφία

·        Boeree, C.G (1998). Carl Rogers 1902-1987

·        Ιωσηφίδη, Π. & Ιωσηφίδης, Ι (2002) .Η προσωποκεντρική προσέγγιση του Carl Rogers στο Ποταμιάνος, θεωρίες προσωπικότητας και κλινική πρακτική, 5η έκδοση αναθεωρημένη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

·        Rogers, C. (1951). A theory of personality and behavior, London: coustable.

·        Rogers, C (1959) A theory of therapy, personality and interpersonal relationships as developed in the client-centered framework

ΠΗΓΗ  https://www.e-psychology.gr/