Artwork: Olafaq Staff
Σίγουρα σας έχει τύχει, όπως και σε εμένα άλλωστε, κάποια στιγμή να προσπαθήσετε να διηγηθείτε μια ιστορία και να μην θυμάστε ακριβώς τα γεγονότα. Όχι, μόνο τα γεγονότα αυτά καθαυτά, αλλά και τη χρονική σειρά με την οποία έχουν γίνει.
Μήπως κάποιες φορές διαλύουμε την πραγματικότητα μας και δεν το ξέρουμε;
Επιστήμονες υποστηρίζουν ότι κάθε ανάμνηση που έχουμε ποτέ δεν είναι χωρίς λάθη ή μπορεί να είναι ακόμα και μία ψευδαίσθηση.
Αυτό συμβαίνει επειδή η αντίληψή μας για τον κόσμο είναι βαθιά ατελής, ο εγκέφαλος μας μπαίνει στον κόπο να θυμάται μόνο ένα μικρό κομμάτι από αυτά που πραγματικά βιώνουμε. Πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο: το άγχος, η διάθεση, η πίεση, η κούραση κ.α.. Κάθε φορά που θυμόμαστε κάτι έχουμε τη δυνατότητα να αλλάξουμε τη μνήμη στην οποία έχουμε πρόσβαση.
Οι ψευδείς αναμνήσεις, για τις οποίες γίνονται λόγος, δεν είναι παρά αναμνήσεις που μοιάζουν αληθινές αλλά δεν βασίζονται σε πραγματική εμπειρία.
Όταν παραδείγματος χαριν προσπαθείς να αποσπάσεις μια ιστορία από κάποιον, είτε πρόκειται για έγκλημα που έγινε μάρτυρας είτε για ξέφρενη νυχτερινή έξοδο, είναι φυσικό να γίνουν πολλές ερωτήσεις σχετικά με αυτό.
Ωστόσο, αν γινονται κλειστές ερωτήσεις, όπως ” ποιο ήταν το χρώμα των μαλλιών του; ” ή, ακόμα χειρότερα, ερωτήσεις που οδηγούν σε συμπεράσματα, όπως ” κοκκινομάλλης, έτσι δεν είναι; “, συχνά οδηγούν και σε λανθασμένες απαντήσεις.
Είναι πολύ καλύτερο να αφήνουμε το άτομο να διηγηθεί την ιστορία από μόνο του, χωρίς να το διακόψουμε και χωρίς να κάνουμε ερωτήσεις γιατί στη συνέχεια μπορεί να αποπροσανατολίσουμε τη σκέψη του.
Αυτές είναι κατευθυντήριες ερωτήσεις, και πράγματι κατευθύνουν το μυαλό.
Αν δεν θέλετε να συμβεί αυτό, μπορείτε να ρωτήσετε το άτομο να σας πει λίγα περισσότερα για κάτι που ανέφερε. Οφείλετε να έχετε στο δικό σας μυαλό ότι πρέπει να περιορίσετε τον εαυτό σας σε μια ανοιχτή και γενική προτροπή όπως “μπορείς να μου πεις περισσότερα γι’ αυτό; “.
Η έρευνα δείχνει ότι οι ιστορίες που λέγονται σαν απάντηση σε προτροπές ελεύθερης ανάκλησης είναι πολύ πιο ακριβείς από τις ιστορίες που λέγονται ως απάντηση σε μια σειρά κλειστών ερωτήσεων. Έτσι, αν θέλετε πραγματικά να φτάσετε στην ουσία μιας υπόθεσης, συγκρατηθείτε και μην κάνετε πολλές ερωτήσεις!
Το 1942, ο Αργεντινός συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες δημοσίευσε ένα διήγημα με τίτλο ” Funes ο Μνημειώδης “. Ο ανώνυμος αφηγητής λέει μια ιστορία από τη μνήμη του, η οποία επικεντρώνεται σε έναν Ουρουγουανό με το όνομα Ireneo Funes. Ο αφηγητής μαθαίνει ότι ο Funes έπεσε από το άλογο του, χτυπώντας το κεφάλι του και αφήνοντάς τον καθηλωμένο στο σπίτι.
Λίγο καιρό μετά, ο Funes επικοινωνεί με τον αφηγητή, ζητώντας να δανειστεί μερικά από τα βιβλία του στα λατινικά, που είναι η ειδικότητα του αφηγητή. Δίνει στον Funes μια επιλογή από τα πιο δύσκολα λατινικά του, κείμενα που ο ίδιος δυσκολεύεται να κατανοήσει.
Λίγες μέρες αργότερα, όταν ο αφηγητής πηγαίνει να παραλάβει τα βιβλία του, διαπιστώνει ότι ο Funes έχει αποστηθίσει, μέσα σε λίγες μόνο μέρες, μεγάλα και περίπλοκα κείμενα στα λατινικά, παρά το γεγονός ότι δεν είχε καμία προηγούμενη γνώση της γλώσσας. Ο Funes λέει στον αφηγητή ότι, από το γεγονός και μετά, η μνήμη του έχει αλλάξει. Δεν μπορεί πλέον να ξεχάσει.
Η εμπειρία του είναι πλέον μία ” αφόρητου πλούτου και οξύτητας “. Ενώ οι υπόλοιποι κοιτούσαν έξω και έβλεπαν ένα δέντρο εδώ, μια ομάδα ανθρώπων εκεί, συμπέρανε οτι ο Funes έβλεπε τις πληροφορίες σε επίπεδο pixel, δηλαδή καρέ-καρέ. Επειδή διατηρούσε την πλήρη καθαρότητα αυτών των σκηνών στη μνήμη του, οι αναμνήσεις του είχανε δυσδιάκριτη ακρίβεια σε σύγκριση με την παρούσα πραγματικότητα του.
Οι περισσότεροι άνθρωποι σκέφτονται τη μνήμη ως μια πιστή, αν και ελλιπή, καταγραφή του παρελθόντος – ένα είδος πολυμεσικής αποθήκης εμπειριών. Αλλά οι ψυχολόγοι, οι νευροεπιστήμονες και οι δικηγόροι γνωρίζουν καλύτερα. Οι μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, για παράδειγμα, είναι πλέον γνωστό ότι είναι διαβόητα αναξιόπιστες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η μνήμη δεν αφορά μόνο την ανάκληση αποθηκευμένων πληροφοριών. Το μυαλό μας συνήθως κατασκευάζει αναμνήσεις χρησιμοποιώντας ένα μείγμα από αναμνητικές εμπειρίες και γνώσεις για τον κόσμο. Οι αναμνήσεις μας μπορούν να φθείρονται, όμως, από νέες εμπειρίες που καταλήγουν να μπερδέψουν το παρελθόν με το παρόν.
Οι ενίοτε ολέθριες συνέπειες της λανθασμένης μνήμης έχουν τους ψυχολόγους να προσπαθήσουν να ξεπεράσουν τα βαθύτερα αίτια των λανθασμένων αναμνήσεων – και μια νέα μελέτη μόλις βρήκε ένα σημείο-κλειδί στον εγκέφαλο, η λειτουργία του οποίου δίνει πληροφορίες τόσο για το υπόβαθρο της μνήμης όσο και για το γιατί θυμόμαστε πράγματα λάθος.
Οι ερευνητές συμφωνούν ότι ένα διαστρεβλωμένο αποτέλεσμα προκύπτει στο πόσο στενά συνδέονται οι έννοιες (σημασιολογία) των λέξεων, αλλά πολλοί υποψιάζονται επίσης ότι οι ψευδείς αναμνήσεις αντικατοπτρίζουν τον τρόπο με τον οποίο το μυαλό μας οργανώνει τη γνώση.
Οι άνθρωποι έχουν ένα τεράστιο απόθεμα εννοιών και είμαστε εξαιρετικά καλοί στο να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις έννοιες για να κάνουμε γενικές σκέψεις που πρέπει να βρούμε λύσεις σε νέες καταστάσεις και προβλήματα.
«Μελέτες ψευδούς μνήμης μας δείχνουν ότι η μνήμη μας είναι πάντα ένα μείγμα από αυτά που γνωρίζουμε για τον κόσμο γενικά, συν αυτά που διατηρούμε από μια πρόσφατη εμπειρία – αυτό είναι προσαρμοστικό γιατί συνήθως αυτό για το οποίο χρησιμοποιούμε τη μνήμη μας για να αντιμετωπίσουμε νέες καταστάσεις . », λέει ο νευροψυχολόγος Tim Rogers του Πανεπιστημίου του Wisconsin–Madison.
Και φυσικό είναι να αναρωτηθεί καθένας απο εμας πως γίνεται αυτή η διαστρέβλωση;
Η μνήμη δεν λειτουργεί όπως μια βιντεοκάμερα, καταγράφοντας με ακρίβεια όλες τις λεπτομέρειες των γεγονότων που είδαμε. Αντίθετα, η μνήμη, όπως και η αντίληψη άλλωστε, είναι μια εποικοδομητική διαδικασία. Συνήθως θυμόμαστε την ουσία ενός γεγονότος και όχι τις ακριβείς λεπτομέρειες.
Σίγουρα, το παράδειγμα του Funes είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Η διαστρέβλωση είναι μία συχνή πραγματικότητα που συναντάμε στον εαυτό μας και τους άλλους.
Η κατασκευή μίας μνήμης, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Είναι πολύ πιθανό να προκύψουν σφάλματα. Συνήθως συμπληρώνουμε τα κενά στη μνήμη μας με αυτό που νομίζουμε ότι πρέπει να βιώσουμε και όχι απαραίτητα με αυτό που πραγματικά βιώσαμε. Μπορεί επίσης να συμπεριλάβουμε παραπληροφόρηση που συναντήσαμε μετά το γεγονός. Δεν έχουμε συνειδητή επίγνωση ότι αυτό έχει συμβεί.
Δεν παραποιούμε μόνο τις αναμνήσεις μας για γεγονότα που έχουμε δει, αλλά μπορεί να έχουμε εντελώς λανθασμένες αναμνήσεις για γεγονότα που δεν συνέβησαν ποτέ. Μα καλά είναι δυνατό να συμβεί αυτό; Κι όμως!
Τέτοιες ψευδείς αναμνήσεις είναι πολύ πιθανό να προκύψουν σε ορισμένα πλαίσια, όπως (ακούσια) μέσω της χρήσης ορισμένων αμφίβολων ψυχοθεραπευτικών τεχνικών ή (σκόπιμα) σε ψυχολογικά πειράματα.
Δεν υπάρχουν πειστικά στοιχεία που να υποστηρίζουν την ύπαρξη της ψυχαναλυτικής έννοιας της καταπίεσης, παρά το γεγονός ότι πρόκειται για μια ευρέως αποδεκτή έννοια.
Προς το παρόν δεν υπάρχει κανένας τρόπος να διακρίνουμε, ελλείψει ανεξάρτητων αποδείξεων, αν μια συγκεκριμένη ανάμνηση είναι αληθινή ή ψευδής. Ακόμα και αναμνήσεις που είναι λεπτομερείς και ζωντανές και διατηρούνται με 100 τοις εκατό πεποιθήσεις μπορεί να είναι εντελώς ψευδείς.
Φίλες και φίλοι μου,
η μνήμη μας είναι απίστευτα εύπλαστη. Δεν πρέπει να είστε σίγουροι για αυτή, ούτε ότι μπορείτε να την εμπιστευτείτε. Πολλές φορές ακόμα και δεν μπορείτε να εντοπίσετε μια ψεύτικη ανάμνηση όταν αυτή έχει εμπεδωθεί.
Ο μόνος τρόπος για να αποτρέψετε τις ψεύτικες αναμνήσεις είναι να τις εντοπίζετε, όσο το δυνατόν πιο γρήγορα και να τις διαγράφετε, ώστε να αποφύγετε μία πιθανή διαστρέβλωση των γεγονότων.
Ζούμε μια φορά σε αυτήν την πραγματικότητα. Ψάξτε, ανακαλύψτε, δημιουργειστε. Μην αφήνετε το μυαλό να συμπληρώνει τα κενά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου