Η ηλικία ως παράγοντας επιλογής επαγγέλματος
Ο παράγοντας της ηλικίας παίζει, επίσης, καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της επαγγελματικής προτίμησης του εφήβου. Άλλωστε η επιλογή επαγγέλματος δεν είναι μια στατική επιλογή που συντελείται ξαφνικά στην εφηβική ηλικία, αλλά μια εξελικτική διαδικασία που ξεκινά από την πρώτη παιδική ηλικία, όπως τονίστηκε και σε άλλα σημεία αυτής της μελέτης. Ο K. Gergen αναφερόμενος στην ηλικία των δώδεκα (12) χρόνων σημειώνει τα εξής αξιοπρόσεκτα για το θέμα μας: «Είναι μια δύσκολη ηλικία για κάθε παιδί. Είναι φυσιολογικό τα παιδιά σ’ αυτή την ηλικία να ψάχνουν τριγύρω τους για να ανακαλύψουν ποιο είναι και πώς είναι το περιβάλλον τους. Δοκιμάζουν τον εαυτό τους και τους άλλους» (1997, 166). Σε αυτή την ανίχνευση του περιβάλλοντος εμπίπτει και η επιλογή επαγγέλματος του νέου ατόμου η οποία στη ρεαλιστική της διάσταση δεν μπορεί παρά να συσχετιστεί με το περιβάλλον. Η επαγγελματική ανάπτυξη, όπως ονομάζεται, ολοκληρώνεται με τη σταθεροποίηση των επαγγελματικών ενδιαφερόντων και με την τελική επιλογή επαγγέλματος, θέματα που βρίσκονται σε συνάρτηση με την ηλικία και την ωριμότητα του ατόμου (Παπαδόπουλος Ν. Γ. 2001α, 1994).
Τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα του ατόμου, όπως αναφέρθηκε και στο αντίστοιχο κεφάλαιο, αλλάζουν με την ηλικία. Ένας έφηβος μπορεί να επιλέξει και να απορρίψει 6-8 διαφορετικά επαγγέλματα κατά τη φοίτησή του στο σχολείο. Με την πρόοδο της ηλικίας, όμως, οι διακυμάνσεις των επαγγελματικών ενδιαφερόντων μειώνονται. Χρειάζεται εδώ να τονιστεί ότι, μέχρι την ηλικία των έντεκα (11) ετών οι επαγγελματικές προτιμήσεις του παιδιού στερούνται ρεαλισμού. Το παιδί δείχνει ότι προτιμά επαγγέλματα που το ευχαριστούν και του φαίνονται γοητευτικά και περιπετειώδη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την κοινωνική αξία τους και τις απαιτήσεις σε εκπαίδευση, αλλά ούτε τους κινδύνους. Μετά την ηλικία των έντεκα (11) ετών οι επαγγελματικές προτιμήσεις του παιδιού σχετίζονται με τα ενδιαφέροντά του. Από το ίδιο το παιδί αρχίζει κάποιος έλεγχος κατά πόσο οι ικανότητες και οι δυνατότητές του συμβιβάζονται με τα ενδιαφέροντά του. Ο έφηβος εξετάζει περισσότερο από το παιδί τα επαγγέλματα σε σχέση με τον εαυτό του, ενδιαφέρεται να πληροφορηθεί, άλλοτε άμεσα και άλλοτε έμμεσα, για τις απαιτήσεις των διαφόρων επαγγελμάτων. Γενικά οι έφηβοι απομακρύνονται από το στάδιο της φαντασίας (όπως το περιέγραψε ο Ginzberg) και αρχίζουν να αποκτούν μια πιο ρεαλιστική εικόνα για τα επαγγέλματα και τον κόσμο της εργασίας. Σχηματίζουν, δηλαδή, μια περισσότερο ολοκληρωμένη και σαφή άποψη για το περιεχόμενο της εργασίας και τις απαιτούμενες σπουδές (Σόφτη – Μπεσμπέα 1983).
«Στην ηλικία των 12-13 χρόνων το άτομο, σημειώνει ο Ν. Γ. Παπαδόπουλος (2001α,101), έχει τις πρώτες κάπως ρεαλιστικές παραστάσεις και σκέψεις για το μελλοντικό επάγγελμα. Έχει όμως αποδειχθεί ότι οι παραστάσεις του αυτές τις περισσότερες φορές αλλάζουν. Το άτομο δεν είναι ακόμη τόσο ώριμο όσο χρειάζεται για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της εκλογής μιας επαγγελματικής κατεύθυνσης ή ενός επαγγέλματος. Κάπως ωριμότερη είναι η ηλικία των 14-15 χρόνων, γι’ αυτό και η επέκταση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης από 6 σε 9 χρόνια κρίθηκε αναγκαία, ώστε το άτομο να προετοιμάζεται ακόμη περισσότερο και καλύτερα για τη ζωή και το επάγγελμα».
Στην ηλικία των 15-16 ετών ο έφηβος βάζει σε ιεράρχηση τις αξίες του. Σ’ αυτή την ηλικία ερευνά τις ικανότητές του και τις συγκρίνει με τις απαιτήσεις του επαγγέλματος. Προχωρεί στην κατάστρωση επαγγελματικού σχεδίου. Οι εκτιμήσεις του αναφέρονται και σε βαθύτερα θέματα του επαγγέλματος και της εργασίας. Με άλλα λόγια, ο έφηβος αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι, η κοινωνία εκτιμά διαφορετικά τα επαγγέλματα, ότι οι αμοιβές δεν είναι μόνο οικονομικές και ότι ο άνθρωπος εκλέγοντας ένα επάγγελμα, εκλέγει ένα τρόπο ζωής (Miller 1978, Σόφτη – Μπεσμπέα 1983).
Αναφέρεται, ακόμη, ότι με την πάροδο της ηλικίας το άτομο μετακινείται από «ιδεαλιστικές» αξίες (αλτρουισμός, προσωπικοί στόχοι) σε περισσότερο «ρεαλιστικές» αξίες (επαγγελματική άνοδος, γάμος, οικογένεια, ικανότητες). Πρόκειται για επισημάνσεις από παλαιότερα γνωστές (Spranger 1956) οι οποίες όμως επιβεβαιώνονται και από σύγχρονες εμπειρικές έρευνες. Συγκεκριμένα: Το ενδιαφέρον των μαθητών για οικονομικές απολαβές και για επαγγελματική πρόοδο και χρήση ικανοτήτων αυξάνει με την πάροδο του χρόνου. Ο έφηβος παίρνει, τελικά, με το πλησίασμα του τέλους της εφηβείας, αναγκαστικά από τα πράγματα, την πρώτη επαγγελματική απόφαση, αν βέβαια κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί προηγουμένως (Κάντας & Χαντζή 1991).
Όχι μόνο οι ειδικοί σε θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού (π.χ. Ginzberg, Super κ.ά.) αλλά και γενικά οι εξελικτικοί ψυχολόγοι, καταδεικνύουν την εξελικτική πορεία που ακολουθεί το άτομο στην επιλογή επαγγέλματος μέχρι να φτάσει σε κάποιο τελευταίο στάδιο που σχετίζεται με την απόφασή του (Κάντας & Χαντζή 1991).
Σύμφωνα με την Gottfredson (1981, στο Sastre & Mullet 1992) τα άτομα γενικά δημιουργούν μια περίοδο «αποδεκτών» επαγγελμάτων βασισμένα σε τέσσερα (4) γενικά κριτήρια: ένα βιολογικό κριτήριο, δηλαδή το φύλο, ένα κοινωνικό κριτήριο, το γόητρο, ένα ψυχολογικό κριτήριο, το ενδιαφέρον και ένα κριτήριο που απεικονίζει την πραγματικότητα, την ευκολία προσέγγισης της εκπαίδευσης και του επαγγέλματος.
Η κοινωνική διαφορά του ρόλου του «φύλου» φαίνεται καθαρά στην ηλικία των 7-8 ετών. Τα παιδιά (κορίτσια και αγόρια) σ’ αυτό το στάδιο ανάπτυξης έχουν μάθει το αντίστοιχο για το φύλο τους πρότυπο (μοντέλο) της συμπεριφοράς από τους γονείς τους. Η επαγγελματική ανάπτυξη σε αυτή την ηλικία περιλαμβάνει επαγγέλματα ασύμβατα με το κριτήριο του ρόλου του φύλου και επάγγελματα μη ρεαλιστικά. Αυτό σημαίνει ότι, σε αυτή την ηλικία ο επαγγελματικός προβληματισμός δεν έχει καν ακόμα εμφανιστεί. Το «κοινωνικό γόητρο» είναι το δεύτερο κριτήριο και το συναντούμε στην ηλικία των δέκα (10) ετών. Περίπου σε αυτή την ηλικία αρχίζει κατά κάποιο τρόπο να εμφανίζεται ο επαγγελματικός προβληματισμός.
Το ψυχολογικό κριτήριο «περιοχή ενδιαφέροντος», είναι το τρίτο κριτήριο και εμφανίζεται περίπου στην ηλικία των δεκατεσσάρων (14) ετών. Οι έφηβοι αρχίζουν σε αυτή την ηλικία να γνωρίζουν τα ενδιαφέροντά τους και τις επαγγελματικές φιλοδοξίες τους. Τα επαγγέλματα τα οποία επιλέγουν, φαίνεται να είναι σύμφωνα με το φύλο τους, με το κοινωνικό γόητρο και, ακόμη, με τις επαγγελματικές αξίες και τα ενδιαφέροντα που αυτοί έχουν. Το κριτήριο «ευκολία προσέγγισης» εμφανίζεται σε μια στιγμή όπου οι έφηβοι είναι κοντά στο να πάρουν μια απόφαση. Ύστερα προχωρούν στο επόμενο κριτήριο, δηλαδή στο κατά πόσο είναι εύκολο να προσεγγίσουν το επάγγελμα που επιθυμούν. Μερικά επαγγέλματα που σχετίζονταν με τα προηγούμενα κριτήρια είναι ίσως δύσκολο να συνεχίσουν να τα σκέφτονται σ’ αυτό το σημείο, εξαιτίας της έλλειψης κατάλληλης ή επαρκούς εκπαίδευσης ή λόγω κορεσμού της αγοράς εργασίας. Εξάλλου, και η προσπάθεια που ίσως απαιτείται για να εισαχθεί κανείς σε αυτά τα επαγγέλματα, μπορεί να είναι δυσανάλογη με την αναμενόμενη αμοιβή. Έτσι τα επαγγέλματα αυτά «διαγράφονται».
Συνοψίζοντας, σημειώνουμε ότι, οι διάφορες ηλικίες, από τις οποίες περνάει το άτομο, δεν έχουν την ίδια σημασία και βαρύτητα για την επαγγελματική επιλογή. Από την άλλη πλευρά, είναι φανερό ότι, η επαγγελματική επιλογή ακολουθεί μια πορεία με αφετηρία την πολύ μικρή ηλικία του ατόμου, όπου οι παραστάσεις και οι εμπειρίες, σε ό,τι αφορά την ποικιλία των επαγγελμάτων και τα χαρακτηριστικά τους, καταγράφονται περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά για να τροποποιηθούν και να αυξηθούν σε κατοπινά στάδια της ηλικίας. Οι τροποποιήσεις αυτές είναι αναπόφευκτες όχι μόνο στο περιεχόμενο αλλά και στην κατεύθυνση. Η κατεύθυνση αυτή, σε συνάρτηση με το τέλος της παιδικής και την έναρξη της εφηβικής ηλικίας, παίρνει χαρακτήρα κάθε τόσο και περισσότερο ρεαλιστικό. Καταληκτικό σημείο είναι η ηλικία κατά την οποία το άτομο κάνει λιγότερο ή περισσότερο οριστική την επαγγελματική επιλογή του. Είναι φανερό ότι η ηλικία αυτή ποικίλει ατομικά.
Συνεχίζεται ΜΕΡΟΣ Η': Το φύλο από την Αγνή Βίκη και τον Ευστράτιο Παπάνη
ΠΗΓΗ : https://psichologiagr.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου